دکتر محمد ترکمان در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه رشد همه‌جانبه کودکان شامل جنبه‌های جسمی، روانی، اجتماعی، شناختی و عاطفی است، اظهار کرد: والدین باید از ابتدای رشد، شرایطی را فراهم کنند که تمامی این جنبه‌ها بطور متوازن تقویت شوند و با این حال، در عمل، اغلب توجه بیشتری به رشد جسمی و تا حدودی رشد شناختی می‌شود و برای تقویت رشد جسمی، والدین به تغذیه و سلامت فرزند توجه می‌کنند و برای رشد شناختی نیز با ثبت‌نام در کلاس‌های فوق‌برنامه تلاش می‌کنند مهارت‌های فرزند خود را افزایش دهند اما رشد اجتماعی و هیجانی کودکان معمولا نادیده گرفته می‌شود.
وی با بیان اینکه یکی از راهکارهای موثر برای تقویت این جنبه‌ها، کتابخوانی است، افزود: آشنایی کودکان با کتاب‌ها نه‌تنها باعث تقویت مهارت‌های شناختی مانند حل مسئله، تحلیل و استدلال منطقی می‌شود، بلکه در فضای اجتماعی مانند کتابخانه‌ها یا دورهمی‌های آموزشی، مهارت‌های اجتماعی آنها نیز ارتقا می‌یابد و کودکان در خلال کتابخوانی با مفاهیمی چون دوستیابی، مذاکره، حل اختلاف، احترام به حقوق دیگران و همدلی آشنا می‌شوند به همین دلیل، آشنایی با کتاب‌های مناسب در محیط‌های اجتماعی می‌تواند زمینه‌ساز رشد هیجانی و اجتماعی کودکان باشد.
این روانشناس با بیان اینکه کتابخوانی علاوه بر رشد شناختی و اجتماعی، در تقویت مهارت‌های هیجانی و عاطفی کودکان نیز نقش مهمی دارد، اضافه کرد: این فعالیت به کودکان کمک می‌کند تا دانش خود در زمینه شناخت احساسات و مدیریت آن را افزایش دهند. به همین دلیل توصیه می‌شود که کتابخوانی از سنین پایین، حتی زیر دو سال، آغاز شود.
ترکمان بیان کرد: در این سنین، هرچند کتاب‌های مناسب کودکان کم هستند، اما والدین می‌توانند کتاب‌هایی با تصاویر بزرگ و جذاب تهیه کرده و پس از سه سالگی، که کودکان مهارت‌های کلامی بیشتری پیدا می‌کنند و از طریق زبان با دنیای پیرامون خود ارتباط می‌گیرند، کتابخوانی برای آنها جذاب‌تر می‌شود و کودکان در این دوره معمولا به شخصیت‌های داستانی علاقه نشان می‌دهند و والدین می‌توانند با انتخاب کتاب‌های متناسب با سن فرزندان، آنها را با دنیای کتابخوانی آشنا کنند.
وی با بیان اینکه با ورود به پیش‌دبستانی و مدرسه، کودکان انگیزه بیشتری برای خواندن مستقل پیدا می‌کنند، اظهار کرد: نکته مهم در این فرآیند، شروع زودهنگام و ایجاد فرهنگ کتابخوانی در خانه است و والدین باید خود الگویی برای علاقه‌مندی به کتاب باشند تا کودکان نیز به این مسیر گرایش پیدا کنند.
ترکمان با بیان اینکه انتخاب کتاب مناسب نیز اهمیت زیادی دارد، گفت: در دهه اخیر، انتشارات کودک و نوجوان با طراحی‌های جذاب و محتوای مناسب، کتاب‌های باکیفیتی را به خانواده‌ها معرفی کرده‌اند و با این حال، برخی کتاب‌ها، هرچند ادعای تناسب با سن کودک دارند، از نظر طراحی، محتوا و مفاهیم رشدی مناسب نیستند و حتی ممکن است به کودکان آسیب برسانند بنابراین والدین با دقت در انتخاب کتاب و توجه به کیفیت محتوای آن می‌توانند کتابخوانی را به فعالیتی لذت‌بخش و آموزنده برای فرزندان خود تبدیل کنند.
وی با بیان اینکه در انتخاب کتاب برای کودکان، توجه به دامنه سنی درج شده بر روی جلد کتاب بسیار مهم است، اظهار کرد: این دامنه‌ها معمولاً با حروف الفبایی مشخص می‌شوند و گروه الف برای کودکان خردسال، گروه ب برای کودکان دبستانی و گروه ج برای نوجوانان بوده و والدین با مراجعه به مشخصات کتاب می‌توانند براحتی تشخیص دهند که آیا کتاب انتخابی برای سن فرزندشان مناسب است یا خیر.
این روانشناس تصریح کرد: از سوی دیگر توجه به انتشارات کتاب نیز اهمیت دارد و برخی از انتشارات بصورت تخصصی در زمینه کودک فعالیت می‌کنند و هنگام چاپ کتاب‌های تالیفی یا ترجمه شده، به تناسب محتوای آن با سن کودکان دقت دارند بنابراین، انتخاب کتاب از انتشارات معتبر می‌تواند تا حد زیادی کیفیت و تناسب محتوا را تضمین کند و بطور کلی، ساده‌ترین راه برای اطمینان از کیفیت کتاب، توجه به نام انتشارات است.
همراهی والدین در کتابخوانی؛ نکته‌ای مهم در تربیت کودکان
وی با بیان اینکه یکی از نکات مهم در کتابخوانی برای کودکان این است که والدین قبل از خواندن کتاب برای فرزندان، خودشان یک بار محتوای کتاب را مطالعه کنند، ادامه داد: این کار به آنها کمک می‌کند تا از تناسب محتوا با سن و درک فرزندشان اطمینان حاصل کرده و مطمئن شوند که کتاب دارای نکات آموزنده و مناسب است همچنین، همراهی والدین با فرزندان در فرآیند کتابخوانی اهمیت بسیاری دارد.
ترکمان با بیان اینکه کتاب‌هایی که والدین برای فرزندان خود انتخاب می‌کنند، بهتر است نیازهای متنوع آنها را پوشش دهند، گفت: برخی والدین ممکن است تنها به سراغ کتاب‌هایی بروند که بر افزایش هوش و تمرکز تاکید دارند، اما کتاب‌هایی که مهارت‌های زندگی مانند دوستیابی، همدلی، کنترل خشم، سازگاری و تاب‌آوری را آموزش می‌دهند نیز به همان اندازه مهمند و از سوی دیگر، کتاب‌هایی که به کودکان کمک می‌کنند با فرهنگ‌ها و قومیت‌های مختلف آشنا شوند، در جهانی که به دهکده‌ای جهانی تبدیل شده است، اهمیت دارند و این کتاب‌ها به کودکان می‌آموزند که به تفاوت‌های فرهنگی و فردی احترام بگذارند.
وی بیان کرد: اخیرا برخی انتشارات به موضوعاتی مانند کودکان دارای معلولیت و اقلیت‌ها توجه بیشتری نشان می‌دهند و کتاب‌هایی را منتشر می‌کنند که به پذیرش و درک این مسائل کمک می‌کنند بنابراین انتخاب آگاهانه و همراهی والدین در کتابخوانی، می‌تواند تجربه‌ای آموزنده و دلپذیر برای کودکان باشد.
والدین الگوی اصلی برای ترغیب کودکان به کتابخوانی
ترکمان بیان کرد: یکی از مهم‌ترین اقداماتی که می‌توان برای علاقه‌مند کردن کودکان به کتابخوانی انجام داد، این است که والدین خود الگوی مناسبی باشند و بسیاری از والدین به دلیل مشغله‌های کاری، روزمره یا استفاده از فضای مجازی، به ندرت کتاب می‌خوانند و یا برخی کودکان شاید هرگز والدین خود را در حال کتاب‌خواندن ندیده باشند و اگرچه این موضوع ممکن است کلیشه‌ای به نظر برسد، اما والدین باید به یاد داشته باشند که الگو بودن در این زمینه، موثرترین راه برای ترغیب کودکان به کتابخوانی است.
وی با بیان اینکه وقتی کودکان از سنین پایین مشاهده کنند که والدین در طول روز یا هفته ساعاتی را به کتاب‌خواندن اختصاص می‌دهند، این رفتار به یک عادت مثبت تبدیل می‌شود، افزود: کودکان معمولاً رفتار والدین را به عنوان الگوی درست یا غلط تلقی می‌کنند، بنابراین اگر والدین خود را در حال مطالعه ببینند، بطور طبیعی به کتابخوانی علاقه‌مند می‌شوند.
این روانشناس با بیان اینکه برای اینکه فرهنگ کتابخوانی در جامعه جا بیفتد، تنها صحبت کردن کافی نیست، اضافه کرد: باید در عمل نیز فضایی برای کتاب ایجاد کنیم و حتی اختصاص یک طاقچه به کتاب‌ها در خانه می‌تواند نشانه‌ای از اهمیت کتاب باشد همچنین، وقتی کتاب به دیگران هدیه می‌دهیم یا از آنها هدیه می‌گیریم، باید خوشحال شویم و خرید کتاب نیز باید بخشی از سبد هزینه‌های خانواده باشد.
ترکمان اضافه کرد: بسیاری از والدین معتقدند که اگر فرزندان تنها کتاب درسی بخوانند، کافی است؛ اما حتی برای تشویق بچه‌ها به خواندن کتاب‌های درسی، والدین باید خود به مطالعه علاقه نشان دهند و تاکید صرف بر خواندن کتاب درسی بدون ایجاد الگوی کتابخوانی در خانه نمی‌تواند تاثیرگذار باشد بنابراین، ایجاد یک فرهنگ مثبت در مورد کتابخوانی از طریق الگو بودن والدین، نقش مهمی در ترویج این عادت مفید دارد.
وی یکی از بهترین راه‌های تشویق کودکان به کتابخوانی را تایید رفتارهای مثبت آنها دانست و توضیح داد: والدین می‌توانند با استفاده از جملاتی مانند «خیلی خوشحالم که می‌بینم کتاب می‌خوانی»، «وقتی کتاب می‌خوانی حس خوبی می‌گیرم» و «آفرین که داری کتاب می‌خوانی»، علاقه فرزندانشان به مطالعه را تقویت کنند همچنین، واکنش‌های بدنی مانند لبخند زدن، در آغوش گرفتن و نوازش کردن می‌تواند نشان‌دهنده حمایت و تشویق والدین باشد و گاهی اوقات نیز اهدای پاداش‌های کوچک و هدایای نمادین می‌تواند انگیزه‌ای مضاعف برای کودکان ایجاد کند.
ترکمان گفت: انتخاب کتاب‌های مناسب و مرتبط با دنیای کودکان از اهمیت زیادی برخوردار بوده و بهتر است والدین کتاب‌هایی با موضوعاتی مانند دوستیابی، کنترل خشم یا مهارت‌های زندگی انتخاب کنند و سپس، با طرح پرسش‌هایی مانند «فکر می‌کنی این داستان چطور می‌تواند به تو کمک کند؟» یا «آیا تا به حال با چنین موقعیتی روبرو شده‌ای؟»، کودکان را به تفکر در مورد محتوای کتاب ترغیب کنند و وقتی کودکان ببینند که محتوای کتاب‌ها به حل مسائل روزمره‌شان کمک می‌کند یا باعث موفقیت‌هایی در زندگی‌شان می‌شود، به خواندن کتاب‌های دیگر نیز علاقه‌مند خواهند شد و در واقع، ایجاد پیوند بین کتابخوانی و موفقیت‌های واقعی، میل به مطالعه را در کودکان تقویت می‌کند.
