اختلالات شخصیتی از دشوارترین مشکلات روانی محسوب می‌شوند که می‌توانند بر زندگی فردی، اجتماعی و شغلی فرد تأثیرات عمیقی بگذارند. در میان این اختلالات، اختلال شخصیت مرزی یا BPD جایگاه ویژه‌ای دارد. این اختلال معمولا با تغییرات شدید در خلق‌وخو، احساسات ناپایدار و روابط پرتنش همراه است. فرد مبتلا ممکن است در یک لحظه آرام باشد و لحظه‌ای بعد دچار خشم یا اضطراب شدید شود. چنین وضعیتی نه تنها زندگی فرد را مختل می‌کند، بلکه روابط خانوادگی، شغلی و اجتماعی او را نیز دچار آسیب می‌سازد. بررسی ریشه‌های زیستی و عصبی این اختلال از اهمیت زیادی برخوردار است، چرا که می‌تواند به شناخت دقیق‌تر بیماری و طراحی درمان‌های مؤثرتر منجر شود.
پژوهش‌های علمی نشان داده‌اند که مغز افراد مبتلا به این اختلال، الگوهای متفاوتی از فعالیت عصبی را نسبت به افراد سالم از خود نشان می‌دهد. تغییر در امواج مغزی می‌تواند نشان‌دهنده مشکلاتی در نواحی مهمی مانند قشر پیش‌پیشانی، آمیگدال و هیپوکامپ باشد. این نواحی نقش حیاتی در کنترل هیجان، همدلی، تصمیم‌گیری و حل مسئله دارند. به همین دلیل، محققان بر این باورند که مطالعه دقیق‌تر فعالیت مغزی افراد مبتلا می‌تواند به یافتن نشانگرهای تشخیصی ویژه کمک کند. این امر می‌تواند مسیرهای جدیدی برای مداخلات درمانی هدفمند فراهم آورد. اهمیت چنین پژوهش‌هایی در این است که با روشن‌تر کردن نقش ناهنجاری‌های مغزی، تشخیص دقیق‌تر و درمان‌های کارآمدتری در دسترس قرار می‌گیرد.
در همین رابطه، سیده سحر عسگری قلعه‌بین از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه محقق اردبیلی به همراه سه همکار دانشگاهی و با همکاری بیمارستان جم تهران، پژوهشی را در این حوزه انجام داده‌اند. آنها با تکیه بر روش‌های دقیق ثبت فعالیت مغزی، به بررسی عملکردهای شناختی و هیجانی افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی در مقایسه با افراد سالم پرداختند. این مطالعه بر اساس ابزار QEEG یا الکتروانسفالوگرافی کمی طراحی شد که می‌تواند تصویری واضح‌تر از تغییرات مغزی ارائه دهد.
برای انجام این تحقیق، ۳۰ نفر شرکت‌کننده انتخاب شدند که ۱۵ نفر از آنها مبتلا به اختلال شخصیت مرزی و ۱۵ نفر سالم بودند. از همه این افراد در مرکز نقشه‌برداری ملی مغز دانشگاه تهران، نوار مغزی یا EEG در حالت استراحت و با چشمان بسته ثبت شد. این ثبت به مدت بیش از ۷ دقیقه انجام شد و از میان آن، بخشی که فاقد نویز و اختلال بود برای تحلیل انتخاب شد. سپس داده‌ها با نرم‌افزار تخصصی پردازش شد تا امکان مقایسه بین گروه مبتلا و گروه سالم فراهم شود.
نتایج این مطالعه نشان دادند که افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی در طیف گسترده‌ای از عملکردهای ذهنی و عاطفی دچار ضعف هستند. از جمله در حوزه‌هایی مانند توجه، حافظه، زبان، عملکرد اجرایی، کنترل هیجانات و حتی سیستم‌های مرتبط با درد، نمرات پایین‌تری نسبت به افراد سالم به دست آوردند. این موضوع به وضوح نشان می‌دهد که اختلال یادشده تنها محدود به رفتارهای آشکار بیرونی نیست، بلکه در سطوح عمیق‌تر مغزی و شناختی نیز اثرگذار است.
به طور خاص، یافته‌ها حاکی از آن هستند که شبکه‌های مختلف مغزی در افراد مبتلا به BPD با یکدیگر تعاملات متفاوتی دارند. این شبکه‌ها که به طور طبیعی وظیفه هماهنگی در پردازش‌های هیجانی و شناختی را بر عهده دارند، در بیماران به شکلی نامطلوب با هم ارتباط برقرار می‌کنند. نتیجه چنین وضعیتی، بروز بی‌ثباتی عاطفی و مشکلات جدی در عملکرد ذهنی است.
این تحقیق که نتایج آن در «مجله علوم پزشکی فیض» وابسته به دانشگاه علوم پزشکی کاشان منتشر شده‌اند، همچنین نشان داد که نواحی خاصی از مغز مانند قشر پیش‌پیشانی، آمیگدال و هیپوکامپ دچار ناهنجاری هستند. این نواحی به طور مستقیم با کنترل هیجان، پردازش حافظه و تصمیم‌گیری منطقی در ارتباط هستند. اختلال در این مناطق می‌تواند به توضیح مشکلات رفتاری و روانی بیماران کمک کند. اهمیت این یافته‌ها در آن است که می‌تواند پایه‌ای برای روش‌های درمانی هدفمندتر ایجاد کند، به‌ویژه درمان‌هایی که بر بازتوانی شناختی و تنظیم هیجان تمرکز دارند.
به گفته محققان، شناسایی این تفاوت‌های مغزی می‌تواند ابزار ارزشمندی برای تشخیص دقیق‌تر این اختلال باشد. تاکنون همپوشانی علائم BPD با دیگر اختلالات روانی، تشخیص را دشوار کرده بود. اما اکنون با چنین داده‌هایی می‌توان مسیر بهتری برای افتراق و تشخیص علمی فراهم کرد. از سوی دیگر، این یافته‌ها می‌توانند به طراحی داروها یا مداخلات روان‌شناختی جدید کمک کنند تا بیماران کیفیت زندگی بهتری را تجربه کنند.
