زهرا شریفی، عصر روز گذشته ۱۹ دی‌ماه در نشست تخصصی «طلیعه کوثر» با موضوع خانواده و با حضور بانوان فعال در مجامع و تشکل‌های مردم‌نهاد برگزار شد با اشاره به اینکه گرفتاری بشر امروز برخاسته از جهل و ندانستن است که لطمه‌های فراوانی به همراه دارد، اظهار کرد: در پاسخ به این پرسش که چرا دنبال آگاهی نیستیم نخست باید گفت که چون غرور داریم و خود را آگاه به مسائل می‌دانیم و این موضوع لطمات و پیامدهای فراوانی به‌ویژه در بستر خانواده را به دنبال دارد.
خانواده بیشترین تأثیر را در تغییر رویه‌های ناهنجار در جامعه دارد
وی با بیان اینکه فرزند از بدو تولد تا ورود به مدرسه بالغ بر ۶۰ هزار ساعت را با مادر و خانواده می‌گذارند، ادامه داد: فرزندان همچنین از اول ابتدایی تا بدو ورود به دانشگاه حدود ۱۰ هزار ساعت از عمر خود را در مدرسه و محیط‌های آموزشی می‌گذرانند پیداست که خانواده به‌عنوان پایه و زیربنا بیشترین تأثیر را در تغییر رویه‌های ناهنجار در سطح جامعه بر عهده دارد یعنی اگر این زیربنا دچار اختلال باشد و فرزندان احساس ناامنی را در خانواده تجربه کنند، دچار مشکل خواهند شد.
شریفی با تأکید بر اینکه فرزندانی که مدام در خانواده دعوای پدر و مادر را می‌بینند از حیث امنیتی دچار چالش هستند، توضیح داد: چنین فرزندی وقتی وارد اجتماع می‌شود دنبال هنجارها و ارزش‌ها نمی‌رود لذا از پدران و مادران می‌خواهیم که غرور دانستن و توهم بلد بودن را کنار بگذارند و به دنبال کسب دانش و آگاهی در حیطه تربیت فرزند باشند.
این روانشناس خانواده با بیان اینکه کودکان حس پناهندگی و امنیت در خانواده به‌ویژه نسبت به مادر دارند، افزود: مادری که کودکش را کتک می‌زند یا ملامت می‌کند امنیت را از او می‌گیرد و این حس ناامنی تبعات سوء بلندمدت را در جوانی و بزرگسالی در اجتماع نشان خواهد داد. مادری که آگاه و بلدراه است به کودک و نوجوان خود اجازه می‌دهد در جایی که لازم است استقلال داشته باشد و خودش تصمیم بگیرد و تجربه کند.
شریفی تصریح کرد: پژوهش‌ها می‌گویند، از صد در صد ازدواج‌های امروز، ۲۵ درصد منجر به طلاق می‌شوند، ۲۵ درصد در شرف طلاق بوده و ۲۵ درصد زوج‌ها نیز زندگی مشترک را به دلایل و مصلحت‌های مختلف تحمل می‌کنند و در طلاق عاطفی به سر می‌برند یعنی تنها ۲۵ درصد زوج‌ها زندگی به‌دور از خطر جدایی را تجربه می‌کنند؛ این پژوهش‌ها همچنین حاکی از آن است که زوج‌های درگیر طلاق اتفاقاً بیشتر از بین قشر باسواد و تحصیل‌کرده و مرفه است اما آنان از سه ویژگی مهم محروم هستند.
راهکارهای کلیدی استحکام بنیان خانواده
وی سه ویژگی یا راهکار بسیار مهم برای جلوگیری از پاشیده شدن زندگی مشترک را مورد تأکید قرار داد و گفت: ویژگی یا راهکار نخست این است که زن و مرد دانش داشته باشند یعنی آموزش ببینند؛ همه ما هزینه‌های زیادی را برای بسیاری از نیازها متحمل می‌شویم اما از پرداخت پول و هزینه برای ارتقای سطح زندگی زناشویی ابا یا غفلت داریم.
این مدرس حوزه و دانشگاه با بیان مثالی، تصریح کرد: شاید بسیاری از پدرها و مادرها از این نکته کلیدی و مهم غافل باشند که هر یک از فرزندان تفاوت‌های روحی و خُلقی قابل توجهی با یکدیگر دارند و لذا نمی‌توان نسخه واحدی را برای همه آنها پیچید، این در حالی است که نه تنها در نهاد خانواده بلکه نظام آموزش‌وپرورش نیز به این مهم توجه نشده و می‌بینیم که از همه دانش‌آموزان انتظار داریم ریاضی یا علوم را ۲۰ بگیرند یا مثلاً در فلان رشته تحصیل کنند.
شریفی راهکار دوم را عملیاتی کردن مهارت‌ها عنوان کرد و افزود: در مباحث خودشناسی و فلسفی از این ویژگی ذیل عنوان «حکمت» یاد می‌شود همچنان که لقمان را به حکیم بودن می‌شناسیم زیرا اهل عمل به علم و دانش خود بود. پدر و مادر پس از آنکه دانش و مهارت ارتباط و رفتار با خود، با یکدیگر و با فرزندان را آموختند به‌ویژه زمانی که خودآگاهی لازم را کسب کردند، باید بتوانند آموخته‌های خود را عملیاتی کنند.
این روانشناس خانواده راهکار اتخاذ حلم و صبر در قبال فرزند نوجوان را یادآور شد و توضیح داد: نوجوانی یک دوره مواج و پرتلاطم است و پدر و مادر باید بتوانند با صبر و حوصله این دوران را برای فرزند تسهیل کنند، نوجوان از آنجا که هورمون‌های بدنش در حال تغییر و سلول‌های مغزش در حال رشد است، ثانیه به ثانیه رفتارش تغییر می‌کند و به تعبیر پیامبر اسلام(ص)، رقیق‌القلب است. اینکه پدر و مادر در قبال فرزند نوجوان خود دائماً در حال نصیحت و باید و نباید کردن باشند آسیب‌زا خواهد بود، باید فرصت تجربه کردن در کودکی و نوجوانی به فرزندان داده شود.
شریفی معجزه ارتباط پدر و مادر با فرزندان را مورد تأکید قرار داد و اضافه کرد: پدر و مادری که سر کار می‌روند فرصت و حوصله ارتباط با فرزندان را به‌ویژه در دوره کودکی پیدا نمی‌کنند و لذا فرزندان در نوجوانی و جوانی دچار چالش می‌شوند و قابل کنترل نیستند.
وی استمرار در کار را راهکار یا ویژگی سوم برای همسران و پدر و مادرها در جهت استحکام خانواده برشمرد و گفت: کسی که علم و آگاهی لازم را کسب و آن را در زندگی پیاده‌سازی می‌کند، نباید دنباله کار را رها کند بلکه هر آنچه یاد می‌گیرد برای یک روز نباشد. هنر زن این است که بدون غر زدن یا بهانه کردن این یا آن کاستی در مرد، همواره به وظایف خود عمل کند، ما متأسفانه در زندگی وابسته به نتیجه هستیم یعنی انتظار داریم در قبال کاری که انجام می‌دهیم، نتیجه آن را در طرف مقابل مشاهده کنیم. نتیجه زندگی مشترک باید آرامش باشد که در سایه سه راهکار یاد شده یعنی کسب دانش و آگاهی، عملیاتی‌سازی دانش در ابعاد مختلف زندگی و اصرار و مداومت بر آن حاصل می‌شود.
شریفی خطاب به بانوان با تأکید بر اینکه بدون بهانه‌گیری و غر زدن همسر خود را همانطور که هست دوست داشته باشید، بیان کرد: غر زدن مستمر و مداوم حتی اگر به‌حق باشد باعث سست شدن پایه‌های زندگی می‌شود و آرامش و امنیتی را که در نهاد خانواده باید محقق شود دچار اختلال می‌کند. لذا مادرانی که اهل غر زدن به همسر و فرزندان هستند، مطمئن باشند وقتی فرزندان وارد نوجوانی و جوانی شوند متوجه اشتباه خود خواهند شد و به چالش‌های جدی برخورد می‌کنند.
آموزه‌های قرآن در حیطه زوج‌درمانی
این روانشناس خانواده پژوهش‌ها و نظریات ارزشمند و کاربردی گاتمن، روانشناس غربی، در حیطه زوج‌درمانی را یادآور شد و توضیح داد: قرن‌ها قبل قرآن کریم در آیه ۲۱ سوره روم «وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً» به مسئله ازدواج اشاره کرده و راه و مسیر را به ما نشان داده است اما متأسفانه ما با داشتن این دستورالعمل و نسخه کاربردی در زندگی‌ها دچار مشکل هستیم.
شریفی ادامه داد: خداوند در این آیه شریفه مهم‌ترین کارکرد ازدواج را رسیدن به آرامش می‌داند در حالی که امروز بسیاری از زوج‌ها بعد از ازدواج نه تنها به آرامش نمی‌رسند بلکه آرامش از آنها سلب می‌شود، نه آنکه وعده الهی محقق نشود بلکه سه نکته کلیدی این آیه یعنی «محبت»، «مودت» و «رحمت» که نیاز زندگی مشترک است، مورد غفلت واقع شده است. لذا از مادران و پدران که فرزند در آستانه ازدواج دارند تقاضا دارم این آیه شریفه را بازخوانی کرده و مضامین آن را مرور کنند.
وی محبت‌ورزی را یکی از نکات کلیدی برای رسیدن به آرامش در زندگی بر طبق آیه یاد شده عنوان کرد و گفت: محبت به معنی دوست داشتن قلبی دوطرفه است که در لحظه لحظه زندگی هم در کلام و هم رفتار باید ساری و جاری باشد و زن و مرد نباید حتی یک کلام یا حرکت نقض‌کننده محبت در قبال یکدیگر یا فرزندان از خود نشان دهند؛ زن و مرد باید هنر مشفقانه داشته باشند یعنی نسبت به هم دلسوز باشند.
شریفی افزود: مودت، راهکار کلیدی دوم است که در آیه ۲۱ سوره روم مطرح می‌شود و به معنی ابراز کلامی احساسات است که متأسفانه بسیاری از زوج‌ها از این اصل مهم غافل هستند. ابراز کلامی معجزه می‌کند و این را در سیره ائمه اطهار(ع) از جمله در حدیث کساء مشاهده می‌کنیم که حضرت زهرا(س) فرزندان خود را میوه دل و نور چشم و تعابیری از این دست خطاب می‌کنند؛ باید در کلمات خود دقت کنیم که انتقال دهنده بار معنایی منفی نباشند.
این مدرس حوزه و دانشگاه بیان کرد: بیان احساسات درونی هنر و مهارتی است که زوج‌ها باید یاد بگیرند و در زندگی به کار ببندند تا کلام وحی مبنی بر کارکرد ازدواج یعنی رسیدن به آرامش محقق شود؛ زن و مرد اگر بلد باشند سخنان خود را به یکدیگر بگویند از بار مشکلات و چالش‌ها و اختلافات کاسته می‌شود و فرزندان در فضایی امن و آرام رشد خواهند کرد.
شریفی با اشاره به اینکه رحمت به معنی کار بی‌منت است، بیان کرد: گذشت و ایثار زن و مرد در قبال هم درس بزرگی است که فرزندان نیز می‌آموزند و اگر زن و شوهر قهر کنند، کسی که برای آشتی پیشقدم شود بر طبق حدیثی از حضرت امام حسین(ع)، زودتر به بهشت می‌رود. تحکیم بنیان خانواده موضوع بسیار مهمی است و امروز از سوی جبهه استکبار این موضوع هدف‌گذاری شده است.
الگوی زن ایرانی اسلامی چگونه محقق می‌شود
وی زن را اصل و اساس خانواده دانست و به الگوی زن مسلمان ایرانی اشاره کرد و توضیح داد: زن شرقی زنی منغفل است که گوشه‌ای نشسته و هیچ خروجی و پویایی و اثرگذاری ندارد، زن غربی نیز حس مادرانه و همسرانه را از دست داده است زیرا این زن ابزاری است که همپای مرد کار می‌کند و حتی مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد؛ اسلام عزیز اما قائل است که زن، یک مادر و همسر عفیف و با پوشش و حیا است که پوشش او هیچ منافاتی با حضور عفیفانه در اجتماع ندارد. زنی که برای خود ارزش قائل نباشد در محیط کار مختلط به راحتی با نامحرمان ارتباط کلامی دارد و حدود را رد می‌کند، الگوی اسلامی ایرانی را رعایت نکرده است.
شریفی حضرت زهرا(س) و حضرت زینب(س) و دیگر زنان بزرگ اسلام را الگوی زن ایرانی اسلامی خواند و افزود: حضرت زینب(س) که در میان جماعت مردان شرابخوار و عیاش خطبه خود را قرائت کردند باعث ماندگاری واقعه کربلا شدند؛ اسلام برای زیست عفیفانه زن به دور از هر گونه خطر و آسیب در عرصه اجتماع راهکار دارد. باید بدانیم که حجاب و پوشش فقط به داشتن چادر نیست بلکه متانت و وقار در کلام و رفتار از دیگر ابعاد عفت و پوشش زن هستند و باید دقت شود.
الگوی اسلامی و ایرانی زن چگونه محقق می‌شود
وی با طرح این پرسش که الگوی اسلامی و ایرانی زن چگونه محقق می‌شود؟ بیان کرد: اولین راهکار این است که مادرانه و همسرانه‌هایمان را تقویت کنیم و این متفاوت از مفهوم مادری و همسری است، یعنی مادر بداند با فرزند هفت ساله یا ۱۴ ساله یا با جوان خود چگونه برخورد داشته باشد یا چه رفتاری را با همسر خود داشته باشد که خانه محل امن و آرامش خانواده شود.
شریفی ادامه داد: افتخار به زن بودن به‌عنوان یک وجود مقدس، دومین راهکار رسیدن به الگوی ایرانی اسلامی زن است، زن و مرد هر دو در انسانیت شبیه هم هستند و گرامی‌ترین انسان‌ها نزد خداوند باتقواترین آنهاست لذا زن و مرد در انسانیت هیچ تفاوتی با هم ندارند. با این‌حال زن و مرد در خلقت با هم متفاوت هستند که این مهم باید در زندگی مشترک مورد توجه هر دو طرف قرار بگیرد.
وی تأکید کرد: حضرت زهرا(س) در پنج و نیم سالگی ام‌ابیها بودند و ایشان را مراقبت و تیمارداری می‌کردند امری که امروز در دختران ما حتی در آستانه ازدواج کمتر به چشم می‌خورد. باید مادرانگی از هفت سال دوم در دختران تقویت شود تا در نوجوانی و جوانی نتایج مطلوب آن هویدا شود. نگاهی به سبک زندگی خانواده‌های امروز نشان می‌دهد که این اصول مهم تربیتی مورد غفلت واقع شده و کودکان در واقع مورد ظلم قرار می‌گیرند، زیرا از تجربه‌های زندگی محروم هستند و از آنان انتظار داریم فقط درس بخوانند؛ مراقب باشیم که دخترانمان را مرد بار نیاوریم یعنی روحیه لطافت دخترانه در آنان دچار خدشه و سرکوب نشود که اینها مستلزم مهارت‌ها و راهکارهای مفصل است.
