رضا زیبایی در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص رویکرد روانشناسی در موقعیت‌های جنگی و ترس از رخداد جنگ، اظهار کرد: در بحث بهداشت و مدیریت روانی در شرایط جنگی، دو موقعیت کلی قابل تشخیص است که هر کدام رویکرد روانشناسی متفاوتی نیاز دارند.
این روانشناس بالینی ادامه داد: وضعیت اول موقعیتی است که جنگ رخ داده و مواجهه با عوارض آن اینگونه است که در این مرحله، افراد با عوارض جنگ به صورت مستقیم و با شدت‌های مختلف روبرو می‌شوند؛ در این صورت فشار روانی و استرس ناشی از تجربه مستقیم جنگ بیشتر است و نیاز به حمایت‌های تخصصی و مداخلات روانشناختی فوری دارد، لذا تمرکز بر مدیریت استرس، کاهش اضطراب و درمان آسیب‌های روانی ناشی از جنگ اهمیت دارد.
وی اضافه کرد: موقعیت دوم ترس از رخداد جنگ است در این موقعیت، جنگ هنوز رخ نداده اما ترس و اضطراب ناشی از احتمال وقوع آن وجود دارد، ابهام و عدم اطلاع دقیق، عامل اصلی ایجاد ترس است. پیش‌بینی‌های نادرست و اخبار نادرست (اخبار فیک) باعث تشدید اضطراب می‌شوند. در این شرایط افراد به ویژه بانوان به دلیل امنیت‌طلبی بیشتر، بیشتر تحت تاثیر قرار می‌گیرند.
زیبایی در خصوص نکات مهم در مدیریت روانی در موقعیت دوم یعنی ترس از رخداد جنگ، تاکید کرد: در این مورد، پرهیز از اخبار فیک و منابع خبری یک‌طرفه مؤثر است، چرا که اخبار جعلی و جنگ روانی از طریق رسانه‌های مختلف، اضطراب را افزایش می‌دهد.
این روانشناس با بیان اینکه زندگی در زمان حال متولی حفظ آرامش روان است، بیان کرد: بنابراین دوری از پیش‌بینی‌های منفی و تمرکز بر لحظه حاضر، از بروز اضطراب جلوگیری می‌کند، بر این اساس ذهن نباید به سمت آینده و احتمالات منفی برود، چون بدن واکنش ترس و اضطراب نشان می‌دهد.
وی ادامه داد: دامن زدن به ابهام و فانتزی‌سازی در ذهن می‌تواند ما را به پیش‌بینی‌های نگران‌کننده‌ای درباره آینده سوق دهد. به عنوان مثال، ممکن است به این فکر کنیم که در آینده دچار جنگ، قحطی، بی‌خانمانی یا از دست دادن عزیزان خواهیم شد، اگر نیروگاه هسته‌ای در نزدیکی ما ساخته شود، آلودگی و خطرات آن چه خواهد بود؟ این افکار، به ویژه برای خانم‌ها، می‌تواند اضطراب زیادی ایجاد کند.
دامن زدن به پیش‌بینی‌های منفی و فانتزی‌سازی درباره آینده ممنوع
زیبایی تصریح کرد: از نظر ژنتیکی و تکاملی، انسان‌ها تمایل به امنیت دارند و مرزها برایشان اهمیت دارد، در حالی که برخی افراد ممکن است به این مسائل کمتر توجه کنند، خانم‌ها و به ویژه دختربچه‌ها به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرند، بنابراین، باید از دامن زدن به پیش‌بینی‌های منفی و فانتزی‌سازی درباره آینده پرهیز کنیم.
این روانشناس بالینی گفت: این نوع تفکر می‌تواند به ایجاد اضطراب و نگرانی در جمع‌های دوستانه و خانوادگی منجر شود، همچنین، باید از شنیدن اخبار منفی و فاجعه‌آمیز که در رسانه‌ها منتشر می‌شود، خودداری کنیم تا از تأثیرات منفی آن بر روحیه‌مان جلوگیری کنیم.
وی بیان کرد: دشمن ممکن است برای راه‌اندازی جنگ روانی، اخبار فیک منتشر کنند یا بزرگ‌نمایی کنند تا توجه‌ها را جلب کنند، این نوع اخبار ممکن است واقعیت نداشته باشد و شنیدن مکرر آن‌ها می‌تواند آسیب‌زا باشد، اگر شما به دنبال اطلاعات هستید، توصیه می‌شود که فقط به مدت ده تا بیست دقیقه در روز به اخبار بپردازید و سپس از آن خارج شوید، رصد کردن مداوم اخبار در تلگرام یا دیگر شبکه‌ها می‌تواند فشار روانی زیادی به شما وارد کند.
مراقب منابع خبری باشید و از شنیدن اخبار سوگیرانه پرهیز کنید
زیبایی با بیان اینکه برخی از شبکه‌های خبری حامی دشمن، ممکن است به طور یک‌طرفه به مسائل بپردازند و این می‌تواند ذهن شما را دچار اشتباه کند، اضافه کرد: بنابراین، باید مراقب منابع خبری باشید و از شنیدن اخبار سوگیرانه پرهیز تا از ایجاد اضطراب و نگرانی بیشتر جلوگیری کنید.
این روانشناس بالینی اظهار کرد: یکی از نکات مهم این است که ذهن ما نباید درگیر اخبار منفی و فاجعه‌آمیز شود، این موضوع می‌تواند بر سلامت روان ما تأثیر بگذارد و باعث ایجاد ترس و اضطراب شود. بدن و ذهن ما به این نوع اخبار واکنش نشان می‌دهند و ممکن است احساس ترس و نگرانی کنیم، اما تکنیک‌هایی وجود دارد که می‌تواند به بهبود سلامت روان کمک کند. یکی از این تکنیک‌ها، قرار گرفتن در موقعیت‌هایی است که افراد مثبت‌نگر در آنجا حضور دارند، این افراد می‌توانند شامل دوستان، خانواده، همسایه‌ها و هر کسی که در دسترس است، باشند.
زیبایی ادامه داد: تشکیل یک گروه اجتماعی، چه به صورت مجازی و چه به صورت حضوری، می‌تواند به ما کمک کند تا احساس بهتری داشته باشیم و از فشارهای روانی کاسته شود، صحبت کردن و تبادل نظر با دیگران می‌تواند به ما در مدیریت احساسات و نگرانی‌هایمان کمک کند.
وی افزود: در مواقعی که به کمک نیاز داریم، باید به یکدیگر یاری رسانده و همدلی کنیم، به جای اینکه در موقعیت‌های اجتماعی به تشدید اخبار منفی بپردازیم یا یکدیگر را تخریب کنیم، می‌توانیم به همدیگر کمک کنیم. به عنوان مثال، اگر کسی در شرایط سختی قرار دارد، می‌توانیم به او کمک کنیم تا اسکان یابد یا از او حمایت کنیم.
این روانشناس بالینی گفت: حفظ روابط انسانی به صورت عینی، مانند دیدارهای واقعی یا حتی تماس‌های مجازی، بسیار مهم است، اگر امکان دیدار حضوری نیست، می‌توانیم از طریق تماس تلفنی یا پیام‌رسانی با یکدیگر همدلی کنیم و به هم دلداری دهیم. این ارتباطات می‌تواند به کاهش اضطراب و بهبود وضعیت روحی کمک کند.
ابراز محبت به کودکان و سایر نزدیکان سطح کورتیزول را پایین می‌آورد
وی با بیان اینکه برای کودکان و نوجوانان، ابراز محبت از طریق بغل کردن، بوسیدن و نوازش کردن می‌تواند به شدت اضطراب آن‌ها را کاهش دهد و سطح کورتیزول را پایین بیاورد، تصریح کرد: همچنین، برای حفظ روابط با خواهران، برادران و والدین، می‌توانیم بیشتر آن‌ها را در آغوش بگیریم، دستشان را بگیریم و با آن‌ها تماس چشمی داشته باشیم، این نوع ارتباطات به حفظ تعادل روحی و روانی افراد کمک می‌کند.
وی تصریح کرد: اگر با فردی رابطه انسانی کمی دارید، اکنون زمان مناسبی است تا آن را تقویت کنید، به ویژه اگر می‌دانید که او به کمک یا همدلی نیاز دارد. این ارتباط به او آرامش می‌دهد و احساس می‌کند که به فکر او هستید و از او حمایت می‌کنید، همچنین، ارتباطات ساده از طریق تلفن یا واتساپ می‌تواند بسیار مؤثر باشد، این نوع همدلی و ارتباط می‌تواند به کاهش اضطراب و بهبود وضعیت روحی افراد کمک کند.
وی گفت: در شرایط جنگ و بحران، احساسات و وضعیت روانی افراد تحت تأثیر قرار می‌گیرد. بنابراین، برقراری ارتباط و حمایت از یکدیگر در این مواقع بسیار مهم است.
زیبایی اظهار کرد: در شرایط بحرانی، مانند زلزله یا سیل، افراد بسته به میزان آسیبی که دیده‌اند، نیاز به تکنیک‌های مختلفی برای حمایت روانی دارند. ارتباط مستقیم با فرد آسیب‌دیده بسیار مهم است، در این مواقع، ممکن است افراد به دلیل از دست دادن اموال و عزیزان خود دچار اضطراب و افسردگی شوند و حتی به خودزنی روی آورند، این وضعیت می‌تواند به سیستم روانی آن‌ها آسیب بزند و نیاز به کمک‌های دارویی یا بستری داشته باشند.
حتی اگر در موقعیت جنگی هستید، به پارک‌ها یا مکان‌های آرام بروید
وی ادامه داد: یکی از تکنیک‌های مؤثر در این شرایط، کمک به حفظ سلامت جسمی افراد است، به عنوان مثال، اگر کسی غذا نمی‌خورد یا خوب نمی‌خوابد، باید به او یادآوری کنیم که فعالیت بدنی داشته باشد. پیاده‌روی، ورزش یا شنا می‌تواند به بهبود وضعیت روحی و جسمی کمک کند.
زیبایی گفت: حتی اگر در موقعیت جنگی هستید، می‌توانید به پارک‌ها یا مکان‌های آرام بروید. در این مکان‌ها، ممکن است صدای انفجار را بشنوید، اما زندگی همچنان ادامه دارد و افراد در حال فعالیت هستند، این نوع تجربه می‌تواند به شما کمک کند تا احساس بهتری داشته باشید و از افکار منفی دور شوید، بنابراین، باید به سمت موقعیت‌هایی برویم که زندگی در آن‌ها جاری است و از محیط‌های منفی دوری کنیم.
از هنر درمانی در موقعیت‌های استرس‌زا غفلت نکنیم
زیبایی بیان کرد: آشپزی و هر هنری می‌تواند به افراد کمک کنند تا حال بهتری پیدا کنند. استفاده از هنردرمانی در موقعیت‌های استرس‌زا، مانند استرس پس از سانحه، بسیار مؤثر است؛ این نوع درمان می‌تواند به کاهش فشار روانی کمک کند و افراد را از واقعیت‌های ذهنی منفی دور کند. من در مورد هنر درمانی تحقیق کرده‌ام و متوجه شدم که استفاده از متون عرفانی، مانند مثنوی، می‌تواند به کاهش اضطراب و بهبود حال افراد کمک کند، این متون می‌توانند سوالاتی را در ذهن افراد ایجاد کنند و به آن‌ها پاسخ دهند که ذهنشان را به سمت چیزهای مثبت و ارزشمند هدایت کند.
این روانشناس بالینی گفت: این نوع تغییر در نگرش می‌تواند به افراد کمک کند تا از اضطراب‌های خود فاصله بگیرند و به سمت احساسات و تجربیات مثبت‌تر حرکت کنند. در واقع، هنرها می‌توانند به عنوان ابزاری برای بهبود سلامت روان و افزایش کیفیت زندگی عمل کنند.
این روانشناس اضافه کرد: گرفتن دوش آب ولرم برای باز شدن چاکراهای بدن از دیگر مواردی است که در شرایط استرس‌زا توصیه می‌شود.
وی با اشاره بر لزوم توجه به دنیای کودکان، تاکید کرد: کودکان شرایط را درک می‌کنند و توجه آنان به بزرگ‌ترها زیاد است لذا باید از هرگونه صحبت اضطراب‌آور جلوگیری کرده و مراقب حرکات صورت و چشم‌ها باشیم تا اثری از اندوه و نگرانی در چهره پیدا نباشد تا باعث استرس کودکان شود.
زیبایی تصریح کرد: در این موقعیت‌ها کودکان بیشتر به پدرها که بیرون از منزل می‌رود توجه می‌کنند لذا بهتر است اگر اخباری دارید جلوی کودکان مطرح نکنید بهترین راه این است که کودکان را به سمت بازی و سرگرمی پیش ببریم و با آن‌ها بازی‌های مختلف و جذاب انجام دهیم.
این روانشناس بالینی با اشاره به تکنیک‌های آرام بخش اظهار کرد: انجام این تکنیک‌ها که با یک جست‌وجوی کوچک قابل دسترسی است، اثرات مطلوب دارد از این موارد می‌توان به تکنیک یک، دو ، سه ، چهار و پنج اشاره کرد که کلیه حواس از بینایی تا چشایی فرد را به زمان حال می‌آورد.
